علم سنجی

علم سنجی (Scientometrics) دانش اندازه گیری و تحلیل علم است که به سنجش تولیدات علمی پژوهشگران و سازمان ها در قالب متغیرهای کمی می پردازد. شاخص های علم سنجی شامل شاخص های ارزیابی کمیت و کیفیت برونداد علمی است که می تواند مبنای ارزشیابی و رتبه بندی اعضای هیات علمی، گروه های آموزشی، دانشکده ها، دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی و کشورها قرار گیرد.

هدف از علم سنجی ارزشیابی آخرین پیشرفت‌های فعالیت‌های علمی- تحقیقاتی علوم پزشکی ایران در هر گرایش علمی و عوامل موثر در رشد آن می‌باشد. علم سنجی می‌تواند عنصری مفید و کارآمد برای مسئولان و برنامه‌ریزان باشد تا مدیریت منابع مالی و انسانی با بالاترین کارآیی انجام پذیرد. علم‌سنجی علاوه بر سنجش تحقیقات و تولیدات علمی، اقدام به ارزیابی و تعیین معیارهای مدیریتی مانند بودجه، جایگاه و بازده دانشگاه‌ها و مراکز علمی می‌نماید.

اساس کار علم سنجی بر بررسی چهار متغیر اصلی شامل: گزارش‌های علمی منتشر شده، ارجاعات به نتایج یک تحقیق علمی پس از انتشار، منابعی که در تحقیقات علمی از آنها بهره گرفته شده است، و سابقه کاری و وابستگی موسساتی محققان و نویسندگان می‌باشند. علم سنجی پس از بررسی این متغیرها، با ارائه ترکیبی مناسب از شاخص‌های مبتنی بر آنها، به تبیین روند تولید علم و بازدهی پژوهش‌های علمی می‌پردازد.

گروه علم سنجی و انتشارات وزارت بهداشت با توجه به اهمیت شاخص های علم سنجی در تبیین روند تولید علم کشور، بازدهی پژوهش‌های علوم پزشکی و بهینه سازی مدیریت منابع انسانی و مالی در حوزه پژوهش شکل گرفت. این گروه بر آن است تا با سنجش و انتشار شاخص های علم سنجی پژوهشگران، مراکز تحقیقاتی و دانشگاه های علوم پزشکی کشور و طراحی برنامه های لازم در راستای اعتلای جایگاه علمی کشور در سطوح بین المللی گام بردارد.

تاریخچه علم سنجی

سابقه این علم به دهه هفتاد میلادی برمی گردد. نقطه شروع و شکل گیری این علم در روسیه شوروی بود. زمانی که برای اولین بار دوبوروف و کارنوا واژه علم سنجی را به کار بردند. آنها علم سنجی را به عنوان اندازه گیری فرایند انفورماتیک تعریف کردند. اولین تجزیه و تحلیل آماری نوشته های علمی را به کول(Cole)، ایلز(Ealse)  و هولم(Hulme) نسبت می دهند که برای اولین بار از مقالات علمی منتشر شده به عنوان ملاکی برای مقایسه تولید علمی کشورهای مختلف استفاده کردند. در همان زمان افرادی نظیر لوتکا(Lotka)،‌ برادفورد(Bradford)، زیف(Zipf) به منظور بررسی توزیع انتشارات برحسب مولفین و نشریات،‌مدل های نظری وی‍ژه ایی ارائه دادند. با وجود فعالیت های بسیار در حوزه این علم، تا سال 1969 میلادی حیطه ،‌ اهداف و تکنیک های علم سنجی هنوز مشخص نشده بود. در همان زمان بود که نالیموف(Nalimov)،‌ مولچنکو (Mulchenko) رشته های فرعی علم سنجی و دامنه کار آن را تعیین کردند. انتشار مجله بین المللی علم سنجی در سال 1978 میلادی به وسیله تیبور براون هم گام مهمی در جهت شناخت و توسعه جهانی این علم بود. این مجله توسط انتشاراتElsevier در آمستردام منتشر گردید و آکادمی علوم مجارستان در بوداپست (که فعال ترین انجمن علمی در این حوزه به شمار می رفت) مرتبأ مقالاتی در زمینه علم سنجی در آن به چاپ می رساند. این مقالات به همراه مطالبی که نالیموف منتشر می نمود، به پرورش و شکل گیری این علم نوپا کمک فراوانی کرد.

مرکز علم سنجی دانشگاه علوم پزشکی شیراز در سال 1387 در حوزه معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه آغاز به کار نمود. این مرکز بر آن است تا از طریق بررسی و ارزشیابی مستمر تولیدات علمی دانشگاه، مراکز تحقیقاتی و سایر واحدهای تابعه ، در راستای ارتقا کمی و کیفی تولیدات علمی و اعتلای جایگاه علمی دانشگاه و کشور گام بردارد.